MARAŞ OLAYLARI (19/26.12.1978)

Maraş Olayları terimi, Kahramanmaraş ilinde 19-26 Aralık 1978 tarihinde meydana gelen olayları tanımlamaktadır. Söz konusu tarihte provokatif eylemlerle iç güvenliğin tesis edilememesi neticesinde meydana gelen anarşi ortamında resmî kayıtlara göre yüz on bir kişi hayatını kaybetmiş, yüz yetmiş altı kişi de yaralanmıştır. Maraş Olayları, 12 Eylül öncesi yaratılan anarşi ortamının önemli unsurlarından biridir. İhtilale giden yolun kilometre taşlarından biri de Maraş Olayları’dır. İhtilal öncesi Türkiye’de dinî ve etnik farklılıklar üzerinden toplum kamplaştırılmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra siyasetin sağ ve sol olmak üzere iki keskin kutba bölünmesi ülke içerisinde anarşi ortamı yaratılmasının etkenlerinden biri olmuştur. 12 Eylül öncesinde kolluk kuvvetleri arasında da sağ-sol örgütlenmeler olayların büyümesine etki etmiştir. Nitekim emniyet teşkilatında dahi Polder-Polbir gibi polislerin sağcı solcu diye ayrılması olayların bastırılamamasının nedenlerindendir. Kolluk kuvvetleri, olaylarda kendi siyasi görüşlerine yakın olanları koruma gayreti içinde olmuşlardır.

Maraş Olayları’nı Çorum, Sivas, Malatya olayları içerisinde değerlendirmek gerekir.

12 Eylül öncesi siyasi cinayetlerle gerilen halk kendi içinde kamplaştırılmaya çalışılmıştır. Bu süreçte işlenen cinayet ya da suikastlar İstanbul-Ankara gibi büyük şehirlerle sınırlı kalmamış Anadolu’da da bu tür vakalar görülmüştür. Malatya Belediye Başkanı’nın hediye paketi içerisindeki bomba ile öldürülmesi buna bir örnektir. Belediye Başkanı Hamit Fendoğlu kendisine posta yoluyla gönderilen bombalı paketin patlaması sonucu gelini ve torunuyla birlikte 17 Nisan 1978’de hayatını kaybetmiştir. 1978 yılının Haziran ayında Elâzığ, Adana, Gaziantep’te çıkan olaylarda ise on iki kişi yaşamını yitirmişti. Sağ-sol, Kürt-Türk ya da Alevi-Sünni gibi kavramlar üzerinden insanlar kamplaştırılmaya çalışılmıştır. Dönemin siyasi olayları ve faili meçhul cinayetler Maraş’ı da etkilemiştir. Şehrin idarecileri bu süreçte olayları önleyecek öngörülü bir yönetim ortaya koyamamıştır.

Maraş’ta, 16 Aralık 1978’de Çiçek Sineması’nda ülkücülerin hararetle izlediği başrolünü Cüneyt Arkın’ın oynadığı “Güneş Ne Zaman Doğacak” filmi gösterime sokuldu ve filmin 19 Aralık günü 20.00 seansının arasında bir ses bombası patlatıldı. Sinemada bulunanlar slogan atarak dışarı çıktılar ve büyük bir arbede yaşandı. Ertesi gün 20 Aralık’ta bu kez Alevi ve solcuların çoğunlukla gittiği Akın Kıraathanesi’ne patlayıcı madde atılması sonucu iki kişi yaralandı. 21 Aralık günü ise Maraş Meslek Lisesi öğretmenlerinden Hacı Çolak ve Mustafa Yüzbaşıoğlu okuldan evlerine giderken silahlı saldırıya uğradı. Olay sonucu solcu olarak bilinen öğretmenlerden Hacı Çolak ve Mustafa Yüzbaşıoğlu yaşamını yitirdi. Öğretmenlerin cenazeleri önlem alınmadığı için gerilim unsuru hâline geldi. 22 Aralık 1978’de cenazeler Ulu Camii önüne geldiğinde iki taraf arasında taşlı sopalı arbede yaşandı. Olaylardan önce Türk örfüne yakışmayacak sloganlar ya da çeşitli haberler şehirde dolaşmaya başlamış, bu esnada şehre Millî Piyango satıcısı adı altında Maraşlı olmayan kişiler gelmiştir. Bu gelişmeler karşısında Maraş’ta görev yapan yöneticiler olayları engellemekte yetersiz kalmıştır. Bununla birlikte polisin olaylara müdahalesi etkili olmadığı gibi askerî birliklerin müdahalesi de gecikmiştir. Oluşan kargaşa ortamıyla mahalle aralarında silahlı grupların birbirlerine saldırıları olmuştur. Bu kaos ortamı yedi gün sürmüştür. Olaylar kontrolden çıkınca 25 Aralık’ta Kayseri ve Gaziantep’ten gönderilen askerî birliklerin yardımıyla duruma el konulmuş ve jetler şehir üstünde uyarı uçuşları yapmıştır. 26 Aralık 1978’de ise 07.00’den itibaren on üç ilde (İstanbul, Ankara, Kahramanmaraş, Adana, Elâzığ, Bingöl, Erzurum, Erzincan, Gaziantep, Kars, Malatya, Sivas, Şanlıurfa) sıkıyönetim ilan edilmiştir. Antep, Urfa, Adana, Maraş bölgesine sıkıyönetim komutanı olarak Korgeneral Hakkı Akansel atanmış ve ordu birliklerinin şehre gelmesiyle anarşi ortamı son bulmuştur. Maraş Olayları olarak adlandırılan bu süreçte vatandaşlarımızın hayatını kaybettiği, yaralandığı acı olaylar yaşanmıştır. Olaylardan sonra devlet yara sarmaya çalışmış, hasar tespit komisyonları kurmuştur. Olaylar sırasında iki yüz on ev ve yetmiş iş yeri zarar görmüştür. Zarar Saptama Komisyonunun çalışmalarıyla maddi yardımlarla tüzel ya da kişisel olarak zararlar karşılanmaya çalışılmıştır. Olaylarla ilgili Sıkıyönetim Askerî Komutanlık Mahkemesinde yargılamalar yapılmıştır. 1979’da Adana’da yapılan yargılamalarda on üç kişi idam cezasına çarptırılmıştır. Ayrıca hükûmetlerin olayları engelleyemediği, asayişin askerî yönetimle sağlandığı mesajı halka verilerek askerin yönetime el koyması meşrulaştırılmaya çalışılmıştır. Maraş Olayları bu boyutuyla 12 Eylül askerî darbesinin temel dayanaklarından biri olmuştur.