Muhammed Arifî Paşa

Muhammed Arifî Paşa, Adana vilayeti dâhilinde bulunan Cebel-i Bereket (Osmaniye) sancağında bulunan Hassa kasabasında doğmuştur. Hassa, H.1282-M.1865/1866 senesi başlarında kurulduğundan merhum ya bu kasabada veyahut civarında doğmuş olmalıdır. Babası Cebel-i Bereket beylerinden Karabeyzade Halil Bey’dir. Dedesi Kara Bey’in adı, Adana civarında vukuatından dolayı bilinmektedir. Kendilerinin Adana taraflarına gelip yerleşen Türkmenlerden ve Gündüz oğullarından olduğunu belirtmektedir.

Mehmet Arifi Beğ H.1290-M.1873/1874 senesinde Edirne vilayet Temyiz Divanı Kalemi’ne girip sonra Mektupçu Kalemi’ne geçmiştir. Edirne’nin Ruslar tarafından işgaliyle 17 Ocak 1878 tarihinde İstanbul’a gelmiştir. Bu süre zarfında Edirne vilayeti gazetesi yazar yardımcısı ve yazarlık ile Meriç gazetesinde yazarlık yapmıştır. Muhammed Arifi Beğ İstanbul’da iki-üç ay kaldıktan sonra doğduğu yere daha yakın bulunmak için Halep’e gitti. Orada Halep Mekteb-i Rüşdiyesi “rika hattı” öğretmeni oldu. Biraz sonra Mektupçu Kalemi’ne girdi. Yeteneği ile kısa zamanda kendini tanıtarak H.1297-M. 1879/1880 senesinde Halep Vilayeti İdare Meclisi Bas Kitabeti’ne memur oldu. H.1304-M.1886/1887 tarihinde Hicaz Vilayeti Mektupçuluğu’na ve bir müddet sonra Cidde Vali-i kaymakamlığına tayin edildi. Halep’te bulunduğu esnada Fırat gazetesinde yazarlık yaptığı gibi ek memuriyet olarak Komiserlik memuriyeti ile Halep’te bulunan zamanın Konya valisi Said Paşa’nın özel kâtipliğinde ve bazı komisyonların üyeliğinde bulundu. H.1306-M.1888/1889 yılında kaymakamlıktan istifa etmiş ve H.1308-M.1890/1891 senesinde Maden Sancağı mutasarrıflığına tayin edilmişti. H.1309-M.1891-1892 yılında Mîrimîranî rütbesi verildi.

Mehmet Arifî Paşa daha sonra Şehr-i Zor (H.1310-M.1892/1893), Muş (H.1312- M.1894/1895), Bayezıt (H.1313-M.1895/1896), Maraş (H.1314-M.1896/1897), Süleymaniye (H.1318-M.1900/1901), Dersim (H.1321-M.1903/1904), Genç (H.1322-M.1904/1905), Mardin (H.1323-M.1905/1906) sancakları mutasarrıflıklarında bulundu. Mardin mutasarrıfı iken bir müddet Diyarbakır vali vekâletinde bulunmuş ve o esnada ve H.1325-M.1907/1908 yılında Rumelili Beylerbeyliği verilmişti.

Mehmet Arifî Paşa H.1326-M.1908/1909 yılında Trabzon valiliğine tayin edilmiş, fakat bu görevden bir sene sonra kendi isteğiyle ayrılmıştır. H.1327-M.1909/1910 yılında Konya vilayeti valiliğine tayin edilip, H.1330-H.1911/1912 yılında azledilmişti. Merhum dürüst ve faal bir kişiydi. Memuriyet tecrübesine sahipti. Bulunduğu memuriyetlerde tayini ekseriya nakil ve becayiş suretleriyle olup memuriyetten azli enderdi. Azillerinin sebebi genellikle sağlık sorunları nedeniyle kendi talebi veyahut istifası sebebiyledir. Yalnız Süleymaniye sancağına tayin edildiği halde yerine başka biri seçildiğinden yola çıkmadan ayrılmıştı.

Arifî Paşa ağırbaşlı, nazik, dürüst, hoş sohbet ve zarif bir kişi idi. Arap, Fars ve Türk edebiyatına hâkimdi. Tarihi ve ahlaki menkıbelerle sohbetini derinleştirirdi. En çok Türk Dili ve tarih ilmi ile meşgul olmuştur. Türklerin asil bir hanedanına mensup olup Rumeli ve Anadolu’nun birçok bölgelerinde bulunmuştu. Arapça ve Farsça ile beraber Bulgar, Sırp ve Rum dillerine vakıftı. Anadolu Tarihi ve bilhassa Türklerin buraya gelmeleri ve yerleşmelerinden sonra meydana gelen olaylarla meşgul olurdu. Merhum bu kadar bilgi ve malumatına rağmen fazla eser yazmamıştır. Eserleri şunlardır: Muhtasar Edirne Tarihi, Halep ve Hicaz Salnameleri, bazı seyahatlerine dair kayıtlardır. En son olarak da Encümen mecmuasında neşredilen Zulkadir (Dulkadır) oğulları tarihidir. Tarih-i Osmani Encümeni azalarından olan Arifî Paşa H.29 Rebiulahir 1333-M. 16 Mart 1915 tarihinde vefat etmiştir.

Kaynakça

Ârifî [Paşa], “Maraş ve Elbistan’da Zülkadr (Dulkadır) Oğulları Hükümeti”, TOEM, V/31 1331, s. 400-404.

ARİFÎ PAŞA, Elbistan ve Maraş’ta Dulkadir Oğulları Hükumeti, ed.: Yaşar ALPARSLAN – Serdar YAKAR, 2011, s.15-17.

Bekir ŞAHİN, Arifî Paşa, Konya Ansiklopedisi, C.1, ss.256-257.

Kemalettin KOÇ.